Trong 8 năm qua, chỉ riêng TP. Hà Nội đã triển khai 2.818 dự án đầu tư liên quan đến thu hồi đất (bình quân 300 dự án/năm); bình quân 1 năm thành phố thực hiện giải phóng mặt bằng gần 1.000 ha, trong đó, trên 80% là đất nông nghiệp liên quan đến 178.205 hộ dân. Theo số liệu của Ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng thành phố, khoảng 197.000 người bị mất việc do bị thu hồi đất canh tác (từ 2001-tháng 8/2008). 

Trong tình hình ấy, đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất canh tác trên địa bàn thành phố thời gian tới phải được đặt trong mối quan hệ tổng thể của cả vùng Hà Nội, gắn với thực hiện qui hoạch đào tạo, phát triển nguồn nhân lực thành phố, đồng thời phải tiến hành lồng ghép với các chương trình phát triển kinh tế xã hội, chương trình việc làm và nâng cao hơn nữa hiệu quả sử dụng nguồn lực của thành phố. 

Một số giải pháp tháo gỡ những bất cập trong đào tạo nghề cho người dân bị thu hồi đất 

Thứ nhất, NSNN cần giữ vai trò chủ đạo trong đó, ưu tiên chi NSNN trong việc cung cấp các sản phẩm dịch vụ đào tạo nghề mang tính chất hàng hóa công cộng như: đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, trường học, mua sắm trang thiết bị giảng dạy và học tập...

Tăng dần tỷ trọng chi NSNN cho đào tạo nghề của người dân trong tổng chi NSNN cho đào tạo nghề của thành phố trong giai đoạn tới. Tiến tới, trong những năm tiếp theo, tổng chi NSNN cho đào tạo nghề của người dân bị thu hồi đất canh tác  phải đạt đến 18- 20% tổng chi NSNN cho đào tạo nghề để đến năm 2020  con số này là 20%.  

Trong cơ cấu chi NSNN cho đào tạo nghề, cần chú trọng đặc biệt tới tăng dần tỷ trọng đầu tư cho đào tạo nghề dài hạn thay vì đầu tư chú trọng đào tạo nghề ngắn hạn như hiện nay. Đây là một hướng đi mang tính trọng tâm, trọng điểm giúp thay đổi căn bản hiệu quả đầu tư cho đào tạo nghề chuyển đổi nghề nghiệp của người nông dân ngoại thành Hà Nội trong tiến trình đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ.  

Thứ hai, thực hiện xã hội hóa đào tạo nghề theo hướng khuyến khích việc xây dựng các cơ sở đào tạo nghề ngoài công lập được quản lý như là một bộ phận hữu cơ trong hệ thống giáo dục quốc dân và được giúp đỡ về chương trình đào tạo theo qui định của pháp luật. Nhà nước thực hiện hỗ trợ về thuế, đất đai,và các chính sách hỗ trợ khác. 

Thứ ba, mở rộng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong tổ chức cung cấp dịch vụ đào tạo nghề đối với các cơ sở đào tạo nghề công lập: Xây dựng cơ chế tự chủ tài chính để các đơn vị này phát huy được các tiềm năng về nhân lực, tài lực và vật lực, gia tăng cung cấp dịch vụ đào tạo cho xã hội, tăng thu, tiết kiệm chi, giảm dần sự bao cấp của NSNN, cải thiện đời sống cán bộ, công nhân viên trong đơn vị. 

Cần chú trọng đặc biệt tới tăng dần tỷ trọng đầu tư cho đào tạo nghề dài hạn - Ảnh minh họa

Khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư sản xuất thành lập các cơ sở đào tạo nghề, liên kết đào tạo. Đồng thời, khuyến khích các cơ sở đào tạo nghề năng động, chủ động hơn trong việc tạo lập nguồn thu nhập chính đáng và ổn định cho các cơ sở đào tạo nghề, chủ động khai thác nguồn tài trợ, ủng hộ từ các cựu học viên thành đạt, mở rộng và nâng cao dịch vụ tư vấn đào tạo, tận dụng lợi thế từ vị trí địa lý, vay các quĩ đầu tư để bổ sung nguồn lực tài chính nhằm đạt hiệu quả, nâng cao uy tín thương hiệu của trường…  

Thứ tư, xác định rõ ràng trách nhiệm của các bên trong hỗ trợ đào tạo nghề cho người dân bị thu hồi đất canh tác: Giữa nhà nước mà đại diện là chính quyền địa phương các cấp, chủ đầu tư là các doanh nghiệp thực hiện đầu tư và bản thân người lao động được đền bù cũng phải có trách nhiệm tài chính với đào tạo nghề.  

Nếu xác định rõ ràng trách nhiệm này và kêu gọi đầu tư từ chủ đầu tư các dự án sẽ là một nguồn tài chính đáng kể để phát triển đào tạo nghề cho người dân bị thu hồi đất canh tác trên địa bàn thành phố. 

Đặc biệt, cần quan tâm đa dạng hóa nguồn và phương thức trả học phí đối với người dân học nghề  để thu hút thêm nguồn vốn cho các cơ sở đào tạo, cũng như để nâng cao trách nhiệm học tập đối với người học nghề; trong đó cần phải tách bạch rõ diện học viên được miễn giảm học phí theo 2 phương án: (1) Nhà nước tách bạch nguồn NSNN cấp cho các cơ sở đào tạo nghề, nguồn diện chính sách được hưởng và chi trả nguồn kinh phí diện chính sách thông qua các cơ sở đào tạo trên cơ sở danh sách do các trường tổng hợp; và

(2) Nhà nước chi trả cho đối tượng diện chính sách thông qua chính quyền địa phương để chi cho người học; sau đó người học nộp học phí trực tiếp cho cơ sở đào tạo nghề. 

Trong 2 phương án trên, nên ưu tiên lựa chọn phương án 1, vì như vậy đảm bảo tính minh bạch nguồn vốn NSNN cấp, đồng thời hạn chế thủ tục phiền hà, thời gian, chi phí đi lại cho người thụ hưởng chính sách. 

Thành phố cần tăng mức hỗ trợ cho người dân bị thu hồi đất canh tác tham gia học nghề. Mức tăng thêm, phải tính toán đến sự cân đối của ngân sách đồng thời phát triển nguồn thu từ các nguồn ngoài ngân sách tùy theo tình hình thực tế; hỗ trợ cho người dân thông qua thẻ học nghề.  

Đối với người lao động tuổi đời trên 35 tuổi, khó có khả năng học nghề, thì cần tạo điều kiện mở các lớp đào tạo ngắn hạn về các ngành nghề dịch vụ, đồng thời có cơ chế khuyến khích phát triển các dịch vụ xung quanh khu công nghiệp, giúp người dân có cơ hội chuyển đổi nghề nghiệp tốt hơn. 

Chế độ miễn giảm học phí cũng cần thực hiện công bằng giữa trường công và trường tư, đồng thời cần có lộ trình cụ thể với chủ trương này. Trước mắt Nhà nước, thành phố có thể hỗ trợ 50% đối với đối tượng diện chính sách học tại các cơ sở đào tạo nghề ngoài công lập. Ngoài ra, thành phố cần khuyến khích mô hình đào tạo nghề và tạo việc làm trực tiếp do doanh nghiệp thực hiện toàn bộ (doanh nghiệp tự tổ chức đào tạo nghề cho người lao động và sau đó tuyển dụng luôn họ vào làm việc).  

Bên cạnh đó, thành phố cần đẩy mạnh thông tin tuyên truyền và nâng cao hơn nữa vai trò của các đơn vị đoàn, hội tại địa phương  nhằm phổ biến các chính sách ưu đãi của Nhà nước, thành phố về hỗ trợ người dân học nghề, để người dân nằm trong diện bị thu hồi đất canh tác hiểu rõ được ý nghĩa của công tác đào tạo nghề nhằm chuyển đổi nghề nghiệp, giúp họ yên tâm với cuộc sống mới.

TS Nguyễn Minh Phong

ThS Phạm Thị Minh Uyên