Doanh nghiệp Hàn Quốc phỏng vấn tuyển dụng lao động hết hạn hợp đồng về nước đúng thời hạn. Ảnh VGP/Thu Cúc

Nghiên cứu này được thực hiện từ tháng 11/2012- 5/2013, khảo sát 243 người lao động (trong đó có 100 lao động hợp pháp đang làm việc ở Hàn Quốc, 98 lao động hợp pháp đã về nước và 45 lao động không có giấy tờ hợp pháp đã về nước); phỏng vấn sâu các đối tác Việt Nam và Hàn Quốc cho thấy có 4 nhân tố chính ảnh hưởng đến việc lao động Việt Nam hết hạn hợp đồng lao động không về nước, ở lại cư trú và làm việc không có giấy tờ hợp pháp ở Hàn Quốc.

Theo Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội Nguyễn Thị Lan Hương, xuất phát từ động cơ kinh tế, hầu hết người lao động có mong muốn tiếp tục được làm việc tại Hàn Quốc sau khi kết thúc hợp đồng để có thêm thu nhập.

Mặc dù đã có thời gian 4 năm 10 tháng hoặc 6 năm làm việc hợp pháp, số tiền mà mỗi lao động gửi về gia đình không nhỏ, ước khoảng từ 50.000-70.000 USD, song do ý thức của nhiều lao động còn hạn chế nên khi gần hết hạn họ sẵn sàng phá hợp đồng ra ngoài làm việc hay ở lại cư trú và làm việc không có giấy tờ hợp pháp.

Mặt khác, nhiều chủ Hàn Quốc vẫn tiếp tục sử dụng lao động không có giấy tờ hợp pháp vì có nhiều lợi ích. Nguyên nhân là do quy trình tuyển dụng lao động nước ngoài ở Hàn Quốc rất chặt chẽ và mất nhiều thời gian, tốn kém hơn so với sử dụng lao động không có giấy tờ hợp pháp.

Trong khi đó, việc xử phạt đối với chủ sử dụng lao động không có giấy tờ hợp pháp còn nhẹ, xử lý hành chính chưa kiên quyết. Điều này đã dẫn đến tình trạng nhiều chủ sử dụng lao động Hàn Quốc vẫn tiếp tục sử dụng lao động không có giấy tờ hợp pháp, tạo điều kiện cho tình trạng này ngày càng gia tăng.

Một nguyên nhân quan trọng khác là công tác tuyển dụng và quản lý lao động đi làm việc ở Hàn Quốc còn thiếu chặt chẽ. Các ràng buộc pháp lý giữa cơ quan phái cử lao động (Trung tâm Lao động ngoài nước - OWC) và người lao động còn thiếu. Công tác quản lý lao động của Việt Nam ở Hàn Quốc còn bất cập nên chưa kịp thời giải quyết các vấn đề phát sinh, khó khăn khi quản lý lao động chuyển việc. Các chương trình hỗ trợ lao động trở về và tái hòa nhập vào thị trường lao động còn thiếu và chưa mang lại hiệu quả thực tế.

Cũng theo bà Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên nhân quan trọng nữa là việc thực thi chế tài xử phạt của Hàn Quốc chưa hiệu quả, chưa có tính chất răn đe đối với cả chủ sử dụng lao động và người lao động không có giấy tờ hợp pháp, người lao động khi bị bắt chỉ bị trục xuất về nước mà không bị phạt tiền hay các xử lý khác.

Để giảm thiểu và ngăn chặn tình trạng lao động Việt Nam cư trú và làm việc không có giấy tờ hợp pháp ở Hàn Quốc, Thứ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Nguyễn Thanh Hòa khẳng định cần tập trung vào các giải pháp nâng cao chất lượng lao động đưa đi làm việc ở Hàn Quốc thông qua việc tuyển chọn những người lao động có nhân thân tốt; tăng cường các ràng buộc pháp lý đối với người lao động; xây dựng cơ chế bảo lãnh người lao động đi làm việc ở nước ngoài; ký quỹ và khuyến khích người lao động hết hạn hợp đồng lao động về nước đúng thời hạn; xử phạt nghiêm những người lao động ở lại quá hạn hợp đồng lao động.

Thu Cúc