Đập Đồng Cam khi bình yên - Ảnh: Chinhphu.vn

Ông Đặng Tấn Hàng, Trưởng thôn Thành An, xã Sơn Thành Đông phấn khởi: "Vậy là Tết này bà con chúng tôi ăn Tết được yên ổn vì Hòn Hàn đã được bình yên. Chúng tôi cảm ơn Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, các ngành chức năng Phú Yên, huyện Tây Hòa và xã Sơn Thành Đông đã vào cuộc ngăn chặn tình trạng khai thác vàng trái phép ở Hòn Hàn. Chừng nào còn đào vàng là bà con chúng tôi còn lo vỡ đập, còn lo đói và chẳng bao giờ có giấc ngủ yên, giờ thì không lo nữa rồi".

Tai họa luôn chực chờ đối với đập Đồng Cam…

Vấn đề khai thác vàng trái phép tại tiểu khu 122 thuộc khu vực Hòn Hàn, thôn Thành An, xã Sơn Thành Đông, huyện Tây Hòa xảy ra từ cuối năm 1994. Thời điểm ấy Sở Công nghiệp phối hợp UBND xã Sơn Thành (cũ) tiến hành kiểm tra, xử lý. Từ đó việc khai thác vàng tại đây chấm dứt được 10 năm. Đến năm 2004 tình trạng này tái diễn. 

Nghe người dân kể lại, giữa năm 2004, tại hiện trường lúc ấy, hàng chục hầm vàng sâu hoắm, chi chít trên đỉnh đồi, trong đó nhiều hầm được đào theo kiểu hầm ếch thông ra đến sông Ba. Phía dưới các đường hầm là những hố xyanua màu vàng đục, cùng những dụng cụ như máy xay, máng đãi... phục vụ cho việc đào đãi vàng. Những cuộc truy quét thâu đêm, có đợt kéo dài hàng tháng trời.

Sau đó UBND huyện phối hợp với xã huy động hàng trăm thanh niên, dân quân tiến hành san lấp các hầm vàng và xử lý các hố xyanua để lại dưới chân núi, dọc sông Ba. Hòn Hàn được bình yên trong chừng 5 năm. Năm 2009 một số đối tượng đào vàng có trở lại Hòn Hàn nhưng quy mô nhỏ, lẻ.

Bãi vàng khi đang "nóng" - Ảnh: Chinhphu.vn

 

Đầu năm 2011 và đến giữa năm 2012 hấp lực vàng tăng giá đã khiến các đối tượng đào đãi vàng "chuyên nghiệp" tìm đến Hòn Hàn. Và lần này mức độ, quy mô lớn hơn các lần trước, trong đó hầu hết lực lượng khai thác và dân ở các tỉnh Bắc Giang, Thái Nguyên.

Trên diện tích hơn 40 ha rừng Hòn Hàn đã có khoảng 5 ha bị băm nát. Nhiều cây rừng có đường kính hơn 20cm ngã chỏng chơ, xung quanh là hàng trăm miệng hầm khoét sâu xuống lòng đất. Không chỉ đào đãi thủ công, “vàng tặc” còn cho nổ mìn để khoét sâu xuống lòng đất, mỗi ngày 5-7 vụ.

Ông Võ Thúc Đương, cán bộ đập đầu mối kênh nam - công trình thủy nông Đồng Cam cho biết, 12 năm canh giữ ở trạm này, đưa nguồn nước Đồng Cam về tưới cho hơn 25.000 ha lúa của cánh đồng Tuy Hòa, nạn đào đãi vàng trái phép ảnh hưởng nghiêm trọng đến đập Đồng Cam cũng như nguồn nước sông Ba. Không chỉ phá hủy môi trường tự nhiên ở Hòn Hàn, hàng trăm khối đất đá do những phu vàng đưa từ lòng đất lên chất ngổn ngang trên bề mặt ngọn núi, khi mưa lớn sạt lở xuống hệ thống kênh Nam. Những miệng hố sâu chi chít tạo thành những túi nước lơ lửng, là tai họa chực chờ đối với đập Đồng Cam bất kỳ lúc nào nếu xảy ra hiện tượng sạt lở.

Vào cuộc xử lý

Bức xúc trước tình trạng này, tháng 4/2012 người dân xã Sơn Thành Đông mà đại diện là ông Đinh Quang Vũ đã có thư đơn gửi Cổng Thông tin điện tử Chính phủ đề nghị quan tâm xem xét.

Ông Đinh Quang Vũ cho biết, bà con nơi đây chỉ biết sống dựa vào cây lúa. Đập Đồng Cam có bề gì thì không chỉ bà con xã Sơn Thành Đông đói mà cả tỉnh Phú Yên sẽ đói vì thiếu nước. Còn hàng nghìn con người sử dụng nước sinh hoạt từ Sông Ba nữa. Ngày ngày nghe tiếng nổ mìn vọng ra từ Hòn Hàn, chứng kiến cảnh dân đào vàng ngang nhiên ra vào Hòn Hàn mà người dân nóng cả ruột gan.

Các lực lượng chức năng kiểm tra khai thác vàng tại Hòn Hàn - Ảnh:Chinhphu.vn

“Là người thường xuyên cập nhật thông tin từ Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, tôi nghĩ  đây là nơi có thể gửi gắm nguyện vọng và thực tế đã được đáp đền khi các cơ quan chức năng của Phú Yên vào cuộc quyết liệt, Hòn Hàn mới trả lại được màu xanh như bây giờ”, ông Vũ phấn khởi.

Trao đổi với ông Thái An Nam, Phó Chủ tịch UBND xã Sơn Thành Đông, ông Nam kể: Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên, chúng tôi đã tổ chức các đợt truy quét đào vàng tại Hòn Hàn với quy mô lớn. Đích thân Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên ông Phạm Đình Cự, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Văn Trúc đã đến tận hiện trường kiểm tra và chỉ đạo xử lý.

Đây là đợt truy quét cam go và nguy hiểm nhất, thậm chí có thời điểm lực lượng truy quét còn đối diện với nguy hiểm do các đối tượng đào vàng đều trang bị vũ khí, trong đó hầu hết sử dụng súng hoa cải. Lực lượng truy quét bao gồm cả 3 cấp từ tỉnh đến huyện và xã tổ chức liên tục, áp sát đối tượng và kéo dài trong suốt mấy tháng trời.

Có thời gian cao điểm chúng tôi cho lực lượng đóng chốt tại trạm kênh Nam nằm ngay dưới chân Hòn Hàn. Hễ có động là anh em có mặt kịp thời. Một mặt, xã vận động nhân dân tham gia đấu tranh tố giác khi phát hiện người đào đãi vàng hay có hành động tiếp tay cho hoạt động này với phương châm cả làng chống đào vàng. Song song với đó, đội kiểm tra liên ngành thực hiện ráo riết việc truy quét theo kế hoạch 1-1, đến 1-2 đến 1-3 (tức một ngày một lần đến 2 ngày một lần, 3 ngày một lần....và đến 7 ngày 1 lần) cho đến khi không còn đối tượng nào bén mảng đến Hòn Hàn.

Hòn Hàn trở lại bình yên

Những hố đào vàng đã được san lấp và trồng lại cây xanh, màu xanh đã trở lại, trải dài khắp Hòn Hàn - Ảnh: Chinhphu.vn

Kết quả là từ tháng 6/2012 đến nay Hòn Hàn đã thực sự trở lại bình yên. Ông Nguyễn Văn Nghiên, cán bộ tổ tuần tra xã Sơn Thành Đông cho biết thêm, tuy các đối tượng khai thác vàng đã được truy quét hết, nhưng chúng tôi không chủ quan, để giữ Hòn Hàn lâu dài, hiện nay chúng tôi vẫn thường xuyên, kiểm tra định kỳ hoặc bất ngờ, tránh đối tượng quay trở lại.   

Những ngày tết Quý Tỵ này, về Hòn Hàn, màu xanh đã trở lại, trải dài khắp Hòn Hàn. Những hố đào vàng đã được san lấp và trồng lại cây xanh. Dưới chân núi, dòng nước Đồng Cam trong mát uốn khúc theo dòng kênh Nam về xuôi để tưới cho đồng lúa Tuy Hòa đang thì con gái. Nông dân thôn Thành An, xã Sơn Thành Đông đang tất bật với vụ thu hoạch mía đưa về nhà máy đường để chuẩn bị lo tết.

Lòng người hân hoan, phấn khởi bởi bên cạnh họ có chính quyền, có các cơ quan chức năng, sẵn sàng giải quyết những bức xúc tại địa phương, đem lại sự bình yên và hạnh phúc cho nhân dân./.

Lê Biết – Thanh Thủy